تأثیر آموزش مهارت های مدیریت زمان بر کاهش اهمال کاری و عملکرد تحصیلی

مقدمه:

زمان با ارزش ترین منبعی است که در اختیار انسان قرار دارد زیرا منابع دیگر به شرط وجود زمان ارزش پیدا می کنند به همین دلیل در خصوص اهمیت و ارزش توجه به زمان در فرهنگ های مختلف صحبت های زیادی شده است. برخی از واقعیت هایی که در مورد زمان مطرح شده عبارتند از زمان را نمی توان پس اندازکرد، افزایش زمان غیر ممکن است و در واقع مدیریت کردن زمان یک فرض نادرست به نظر می آید چراکه زمان قابل کنترل و مدیریت نیست فقط می توان گفت چگونه باید از زمانی که در دست ماست بهره بگیریم، حتی قادر نیستیم استفاده یا عدم استفاده از زمان را انتخاب کنیم بلکه فقط می توانیم نوع استفاده از آن را تعیین کنیم.یکی از اساسی ترین جنبه های مدیریت وقت بهینه سازی استفاده از آن است. در واقع مدیریت زمان یعنی اینکه زمان و کار خویش را به دست گیریم و اجازه ندهیم که امور و حوادث ما را هدایت کنند (فرنر[۱]، ۲۰۰۹ به  نقل ازهاشمی، ۱۳۸۹).نیاز به مدیریت و رهبری در همه زمینه های فعالیت اجتماعی امری محسوس و حیاتی است منابع انسانی و مادی بدون هدایت و رهبری لایق روبه کاهش و نابودی می رود اما در این میان دانشجویان به عنوان اداره کنندگان یا مسئولان سازمان ها و واحدهای دانشگاهی عامل اصلی و تعیین کننده آماده سازی و تأمین نیروی انسانی و دیگر نهادهای تولیدی و خدماتی جامعه هستند و چون آموزش عالی در هر جامعه از مهم ترین مسائل است دانشگاه جایگاه مهمی در بهسازی و شکوفایی اقتصادی و اجتماعی جامعه دارد.)سواری ،۱۳۹۰)با توجه به نقش نظام آموزش عالی بویژه در ابعاد اقتصادی اجتماعی فرهنگی و سیاسی جامعه ضروری است برای بهتر کردن کیفیت این نظام فعالیت اساسی صورت گیرد و از هدر رفتن سرمایه های انسانی و مادر به ویژه زمان جلوگیری شود. به اعتقاد کرنیتر مدیریت فرآیندی برای حل مسائل مربوط به تامین مطلوب هدفهای سازمانی از طریق استفاده موثر و کارآمد از منابع کمیاب در یک محیط در حال تغییر است. از میان منابعی چون افراد، سرمایه، زمان و مواد اولیه که همگی محدود، ماهیتاً کمیاب و غیر قابل افزایش هستند زمان از بقیه با ارزش تر و کمیاب تر است و دانشجویان با در اختیار داشتن این منابع باید آگاهانه برای استفاده بهتر و مطلوب تر از آن به تلاش جدی بپردازند (حاتمی، ۱۳۹۰) مدیریت زمان یا در واقع استفاده اثر بخش از زمان در جهان امروز لازمه پیشرفت و ارتقاست استفاده صحیح و اثر بخش از زمان باعث می شود انسان به اجرای فعالیت هایی بپردازد که موجب دستیابی به اهداف فردی می شوند چگونگی استفاده از زمان به عنوان یک منبع شاخص برای کارآمدی افراد یک جامعه است .و هدف از مدیریت زمان جلوگیری از اتلاف وقت و تنظیم زمان کاری است.مدیریت زمان شامل مجموعه ای از مهارتها برای کنترل کردن و استفاده بهتر از زمان است این مهارتها ابزار و روشهایی هستند  که فرد را در استفاده موثر از زمان یاری می رساند تا از زمان خود به بهترین شکل استفاده کرده و وقت خود را صرف فعالیتهای هدفمند سازد (شفقی زاده ، ۱۳۸۹)مدیریت زمان به فرد کمک میکند تا از نحوه استفاده از زمان خود آگاهی یافته و در نهایت هوشیارانه از زمان خود استفاده کند (امیدوار، ۱۳۸۹) با کمک این مهارتها می توان تعیین کرد کدام یک از کارها مهم ترین هستند ،به برخی از فعالیتها اولویت زیادی داده و برخی از فعالیتها را حذف کرد و برخی از فعالیت های غیرضروری و مزاحم را نیز کاهش دادومدت زمان لازم برای کارایی واقعی را افزایش داد یکی از وجوه رضایت بخش مدیریت زمان کاهش استرس  در زندگی است کاهش استرس موجب بهبود و سلامت روحی و جسمی میشود.مدیریت زمان فرد را به نگرش درست به زمان و برنامه ریزی مفید و موثر برای استفاده بهینه از زمان سوق می دهد و گرایش به رفتار هدفمند در افراد را تقویت می نماید . (الیس و کنوس، ۲۰۰۸ نقل از دیوان داری، ۱۳۸۹)اهمالکاری تحصیلی موضوع دیگری است که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته که بهترین تعریف برای اهمالکاری به تأخیر انداختن انجام کار بدون هیچ دلیل موجه می باشد و اهمالکاری تحصیلی به عنوان یکی از زیر عناوین اهمالکاری است این نوع اهمالکاری شیوع بسیار بالایی در میان دانشجویان دارد و یک پدیده رایج در میان دانشجویان است و به نظر می رسد که پدیده شخصیتی غیر مطلوبی ست.اهمالکاری تحصیلی یکی از پیامدهای نبود مدیریت زمان در میان دانشجویان است و با وظایف تحصیلی مرتبط بوده و می توان آن را به عنوان اهمالکاری وظایف تحصیلی بنا به برخی دلایل تعریف کرد.(سولومون،۲۰۰۸ به نقل از سواری، ۱۳۹۰).سولومون و راتبلوم (۲۰۰۸) به سادگی اهمالکاری تحصیلی را به عنوان به تعویق انداختن تکالیف مهم تحصیلی مثل آماده شدن برای امتحانات، آماده کردن مقالات، امور اداری مربوط به کلاس و دانشگاه، وظیفه حضور در کلاس ها تعریف می کنند. با در نظر گرفتن این توضیحات اهمالکاری تحصیلی به معنای به تأخیر انداختن وظایف تحصیلی و مشکلاتیست که به خاطر این تأخیر تجربه می شوند .(دیوانداری، ۱۳۹۰)ایزاوا معتقد است که یادگیری (مطالب درسی)و مهارت تسلط بر وقت از امور اساسی است.درک ارزش زمان در رسیدن فرد به اهداف خود عامل تعیین کننده است.بررسی ها نشان می دهد که سازمان دهی زمان و رفتارهای مدیریت زمان به طور معنادار با عملکرد تحصیلی در ارتباط است.)هاشمی زاده ،۱۳۸۵).اصطلاح عملکرد تحصیلی به تجلی جایگاه تحصیلی یک دانشجو یا دانش آموز اشاره دارد و در واقع به مقدار یادگیری آموزشگاهی فرد به صورتی که توسط آزمونهای مختلف درسی سنجیده می شود اشاره می کند بدون تردید عملکرد تحصیلی مطلوب در نظام آموزشی از اهمیت والایی برخوردار است پژوهشگران آزمایشی و روانشناسی تلاش کرده اند تا عواملی که عملکرد یاد گیرندگان را بهبود و ارتقا می دهند شناسایی نمایند.عوامل مختلفی بر عملکرد تحصیلی افراد تاثیر گذارند که متخصصان تعلیم وتربیت آنها را به چهار دسته عوامل فردی آموزشگاهی خانوادگی و اجتماعی طبقه بندی کرده اند (زهرا کار، ۱۳۸۴) در واقع عملکرد تحصیلی تحت تاثیر ابعاد زیستی روانی و اجتماعی قرار دارد در این بین موهن و گولاتی (۲۰۰۶) مطالعه ای فراتحلیلی بر تعیین کنندگان عملکرد تحصیلی انجام داده اند و عوامل مختلفی را در عملکرد تحصیلی موثر می دانند از جمله هوش محیط خانوادگی تحصیلات والدین و متغیر های شخصیتی (حیدری، ۱۳۸۶) یکی از مسایل و مشکلات اساسی در میان دانشجویان مساًله پایین بودن سطح عملکرد تحصیلی  در میان آنها ست این پدیده علاوه بر زیانهای هنگفت اقتصادی ،سلامت روانی فراگیرندگان را مخدوش می نمایدآگاهی از عملکرد تحصیلی به منظور شناخت وضعیت موجود زمینه ساز برنامه ریزی مناسب ترو تصمیم گیری دقیق تر و اقدام جهت رفع موانع خواهد بود (هاشمی زاده، ۱۳۸۹) .از جمله عواملی که می تواند سطح عملکرد تحصیلی افراد را بالا برده و به سطح مطلوب برساند استفاده از مهارت ها و فنون مدیریت زمان است مدیریت زمان یکی از عوامل مهم تاثیر گذار بر کیفیت فعالیت ها و عملکرد تحصیلی شناخته شده که در این پژوهش مورد بررسی قرارگرفته است.از مهم ترین راههایی که از طریق آن اقدام به پیشگیری از اهمال کاری تحصیلی می نمایند استفاده از مهارتهای مدیریت زمان است که سبب ارتقا سطح عملکرد دانشجویان نیز می گردد.

بیان مسئله:

زمان یکی از منابع کمیاب و بی نظیری است که استفاده مؤثر و اثر بخش از آن ضرورتی اجتناب ناپذیر برای موفقیت در کار و زندگی محسوب می شود   استروتون اعتقاد دارد از دیدگاه فردی کسانی که قدرت زمان و چگونگی سازماندهی و استفاده از آن را می دانند بسیار موفق تر از افراد گیجی هستند که همیشه از تنگی وقت می نالند (مجیدی، ۱۳۹۰).مدیریت زمان و بهره وری بهینه از وقت به ما امکان می دهد که خلاقیت دانشجویان را به خدمت بگیریم تا ضمن نجات از استرس های کسالت بار روزمره مدیریتی موفق اعمال کنیم. در گذشته زمان به این درجه اهمیت نداشته است اما امروزه هر لحظه از زمان آبستن حوادث و تحولات شگرف است پس برای همگام و همراه بودن با تحولات باید روی لحظه لحظه زمان مدیریت داشته باشیم تا به اهدافمان نائل شویم. کارهای مهم تری را انجام دهیم و ارزش ها را بشناسیم تعادل را حفظ کنیم استرس را کاهش دهیم به جای کار بیشتر، دقیق تر کار کنیم، زمان را تحت کنترل خود در آوریم و با کارآیی بالاتری عمل نمائیم (فرنر، ۲۰۱۰ نقل از سواری، ۱۳۹۱).مدیریت موفق زمان روش های نوینی را به ما نشان می دهد تا دیدگاه بهتری در مورد کارهای وابسته به یکدیگر و اولویتها به دست آوریم. فرصت های بیشتری برای پرورش و خلاقیت خود و دیگران داشته باشیم، کمتر با فشارهای روحی و استرس دست و پنجه نرم کنیم و آن را کاهش دهیم اوقات فراغت بیشتری بدست آوریم و بتوانیم کارهای اساسی و مهم را انجام دهیم تا سریع تر به اهدافمان برسیم (حقیقی و علیمردانی، ۱۳۸۹) این عقیده که افراد چگونه تصمیم می گیرند از وقتشان به نحو مطلوب استفاده کنند هسته نظریه مدیریت زمان استهدف از مدیریت زمان جلوگیری از اتلاف وقت و تنظیم زمان کاری است با استناد به تحقیقات انجام شده یکی از مشکلات عملی که برخی از انسان ها بویژه دانشجویان در دوران تحصیل با آن مواجه اند به مدیریت زمان مربوط است. به دلیل اهمیت موضوع زمان و برنامه ریزی آن در پیشبرد اهداف عیسی و ارسوی (۲۰۰۹) پیشنهاد داده اند که اولاً مدیریت زمان یک نیاز است، دوماً یک هدف خوب به شمار می رود، سوماً بایستی آموزش داده شود (خاکی، ۱۳۸۸).بررسی رفتار افراد موفق و اثر بخش نشان می دهد که عامل زمان در نزد آنان نقش و اهمیت بی بدیل داشته تا جایی که قبل از آغاز هر کاری عامل زمان را در کانون توجه خود قرار می دهند و با حذف فعالیت های بی ثمر و نا مربوط در صدد موفقیت مدیریت زمان بر می آیند (بیابانگرد، ۱۳۸۴).سولومون و راتبلوم معتقدند که اخیراً مدیریت زمان به عنوان یک فاکتور مهم خود تنظیمی در نظر گرفته شده که با پیشرفت یادگیری ارتباط بسیار بالایی دارد. بررسی ها حاکی از آن است که دو دسته عوامل بیرونی و درونی در اتلاف وقت تأثیر گذارند: دسته اول مربوط به محیط بیرونی و شرایط زمانی و دسته دوم جنبه درونی دارد و ریشه در الگوها و عادت های فردی.مدیریت زمان فرد را به نگرش درست به زمان و برنامه ریزی مفید و مؤثر برای استفاده بهینه از زمان سوق می دهد و گرایش به رفتار هدفمند را در افراد تقویت می نماید. مدیریت زمان به عنوان یکی از راهبردهای پیش بینی کننده ای است که می تواند دانشجویان را در استفاده از فرآیندهای خود تنظیمی بر انگیزد و  می توان آنرا به عنوان یک نتیجه عملکردی در نظر گرفت که دانشجویان می توانند از آن برای تنظیم یادگیری جاری و آینده و عملکرد تحصیلی فرد استفاده کنند. اهمالکاری تحصیلی متغیر مهم دیگریست که در این پژوهش به آن پرداخته شده است (دیوانداری، ۱۳۸۶).بسیاری از افراد از اهمالکاری وتعلل رنج می برند اهمالکاری تقریباً همیشه عوارض منفی بر بهره وری و بهزیستی افراد بر جای می گذارد.اگر چه هر کسی به گونه خاص اهمالکاری می کند ولی بهترین تعریف اهمالکاری می تواند این باشد : به تاخیر انداختن انجام کار بدون  هیچ دلیل موجهاهمالکاری یعنی کاری را که تصمیم به اجرای آن گرفته می شود بدون هیچ دلیلی به آینده موکول شود اما در عین حال نیز عدم انجام آن به زیان فرد است و از این بابت خود را سرزنش می کند (الیس،۲۰۰۸ ، نقل از امیدوار، ۱۳۸۴)به تعبیر الیس اهمالکاری نوعی سندرم فردا است .چنین فرایندی فرد را وادار می کند که برای موجه جلوه دادن عادت مورد نظر دلایل متعدد بیاورد که بتواند درگیریهای ذهنی و ناهماهنگی های شناختی خود را مرتفع سازد(امیدوار ، ۱۳۸۴)فرد اهمالکار مجبور است در قبال اهمالکاری وهمزمان با سرزنش خویش از خود دفاع کند از یک سو برای عدم انجام کارهایش دلیل تراشی می کند از سوی دیگر انجام کار را به آخرین دقایق محول می کند (آتش پور،امیری، ۱۳۷۸) اهمالکاری به تاخیر انداختن و جایگزین کردن تکالیف ضروری با انجام فعالیتهای غیر ضروری دیگر است (الیس و کنوس ،۲۰۰۲،نقل از امیدوار،۱۳۸۴)الیس و کنوس اهمالکاری را تمایل به اجتناب از فعالیت ، واگذار کردن انجام فعالیت به آینده و استفاده از پوزش خواهی برای توجیه تاخیر در انجام فعالیت  تعریف کرده اند (حیدری ، ۱۳۸۷)اهمالکاری تحصیلی با وظایف تحصیلی مرتبط بوده و می توان آن را به عنوان اهمالکاری وظایف تحصیلی بنا بر برخی دلایل تعریف کرد . (الیس۲۰۰۸، نقل از آتش پور ۱۳۸۷)سولومون و روتبلوم (۲۰۰۸)  به سادگی اهمالکاری تحصیلی را به عنوان به تعویق انداختن تکالیف مهم تحصیلی مثل آماده شدن برای امتحانات،آماده کردن مقالات ترم ، امور اداری مربوط به کلاس و دانشگاه و وظیفه حضور در کلاس ها تعریف می کنند . با در نظر گرفتن این توضیحات اهمالکاری تحصیلی به معنای به تاخیر انداختن وظایف تحصیلی و مشکلاتی که به خاطر این تاخیر تجربه می شوند است (حاتمی۱۳۹۰) گرایش به اهمالکاری یک مشکل عمومی است (هاریت و فراری ۲۰۰۶،نقل از حاتمی۱۳۹۰) . چنین بیان  می شود که خصوصا هر کسی گرایش دارد که رفتار اهمالکارانه از خود نشان بدهد (سنکال ۲۰۰۵).هیل (۱۹۸۴) بر این باور است که تاثیرات هیجانی ناشی از امتحان یک پدیده جهانی است و سالیانه عملکرد تحصیلی میلیون ها دانش آموز و دانشجو را تحت تاثیر قرار می دهد. به طوری ک حتی گاهی برخی از دانش آموزان به علت این اضطراب اقدام به خودکشی کرده اند. در پژوهش های مختلف میزان شیوع اضطراب امتحان در دانش آموزان ۱۰ تا ۳۰ درصد گزارش شده است. یافته های پژوهشی حاکی از آن است که دختران بیشتر از پسران اضطراب امتحان را تجربه می کنند. پژوهش های جدی در مورد اضطراب امتحان از سال ۱۹۵۲ توسط سارسون و مندلر آغاز شد. از آن زمان تا کنون مؤلفه های شناختی، هیجانی و شیوه های مداخله در اضطراب امتحان مورد شناسایی قرار گرفته و از روش های درمانی متفاوت در کاهش اضطراب امتحان استفاده شده است که اکثر این پژوهش ها به جمعیت دانش آموزان تمرکز داشته است.از میان متغیر های پژوهش خودکارآمدی تحصیلی رابطه مستقیم و قوی با عملکرد تحصیلی دانشجویان دارد. این حوزه اخیراً به یکی از حوزه های تحقیقاتی مهم مبدل شده؛ خودکارآمدی عبارتست از توانایی تصوری شخص برای کسب نتایج مطلوب (بندورا، ۱۹۹۷) افراد دارای خودکارآمدی سطح بالا تمایل بیشتری دارند تا انرژی خود را صرف تحلیل و حل مسائل کنند در حالی که افراد با خودکارآمدی ضعیف با ارزیابی دلواپسی ها و نگرانی های خود آزرده خاطر شده و به توانایی ها و مهارت های خود با دیده شک و تردید می نگرند و پیش از تلاش برای حل مسئله انتظار شکست دارد (بندورا، ۲۰۰۱).مهارت های مدیریت زمان یکی از معیارهایی است که دانشجویان با توجه به آن برای موفقیت برای عملکرد خود تلاش میکنند و این تلاش برای موفقیت همان انگیزش پیشرفت است.کورمن (۲۰۰۸)انگیزش را عبارت از آرزو برای پیشی گرفتن در یک رفتار ویژه می دانند.که آن رفتار ویژه به صورت ملاک یا معیار درآمده باشد به عبارتی یک میل و علاقه به موفقیت کلی یا موفقیت در یک زمینه فعالیت خاص انگیزه نام دارد.بسیاری از معلملن ویژپی های دانش آموزان خوب را در خصوصیاتی نظیر سخت کوشی ،همکاری و علاقه مندی می دانند و بعضی از آنان ویژگی ها را به داشتن انگیزش دانشجو منحصر می کنند(اسپالدینگ،۲۰۰۲ ترجمه معصومی، ۱۳۸۸).

اهمیت و ضرورت تحقیق:

مدیریت بهینه زمان و چگونگی استفاده درست و مؤثر از آن یکی از مسائلی است که برای انسان ها حائز اهمیت است طبیعی است که ارزش زمان برای همه برابر نیست و همه به نحو یکسانی از آن استفاده نمی کنند برای اینکه به گونه ای مؤثر و مناسب از زمان استفاده شود به یک سری مهارت و مدیریت های ویژه ای نیاز است هر چه میزان آشنایی با این مهارت بیشتر باشد به همان نسبت کنترل و مدیریت آن ساده تر و دقیق تر صورت می گیرد.مدیریت زمان در واقع مدیریت شخصی، مدیریت زندگی و مدیریت خود است.مدیریت زمان در واقع بر حول این محور می گردد که آنچه را برایتان مهم است شناسایی کنید و با توجه به شخصیت منحصر به فرد و موفقیت هایتان و نیاز هایتان فضایی را در برنامه هایتان به این کار اختصاص دهید.با توجه به تحقیقات انجام شده مدیریت زمان براهمالکاری تحصیلی و عملکرد بهتر تحصیلی تأثیر گذار است.