راه‌کارهای کارآمدسازی آموزه‌های قرآن برای تعلیم و تربیت قرآنی کودکان (تحقق تربیت قرآنی)

 

فصل اول:شناخت واژگانی، اهمیت و ویژگی‌های دوران کودکی

۱-۱-بخش نخست: مفهوم شناسی اصطلاحات

۱-۱-۱-۲- مفهوم اصطلاحی

۱-۱-۱-۲-۱- تربیت در نگاه اندیشمندان غیر مسلمان

۱-۱-۱-۲-۲- تربیت در نگاه اندیشمندان مسلمان

۱-۱-۱-۲-۳- تربیت در اصطلاح قرآن

۱-۱-۱-۳- واژگان معادل تربیت در قرآن

۱-۱-۱-۳-۱- اصلاح

۱-۱-۱-۳-۲- تزکیه

۱-۱-۱-۳-۳- رشد

۱-۱-۱-۳-۴- هدایت

۱-۱-۲-۲- مفهوم اصطلاحی

۱-۱-۲-۳-

۱-۱-۲-۳-۱- مفهوم لغوی و اصطلاحی طفل

۱-۱-۲-۳-۲- مفهوم لغوی و اصطلاحی صبیّ

۱-۱-۲-۳-۳- مفهوم لغوی و اصطلاحی ولد

۱-۱-۲-۳-۴- مفهوم لغوی و اصطلاحی صغیر

۱-۱-۲-۳-۵- مفهوم لغوی و اصطلاحی غلام

۱-۲-بخش دوم: اهمیت و ویژگی‌های دوران کودکی۲۶

۱-۲-۲-۱-۱- دوره تفکّر پیش مذهبی(هفت تا هشت سالگی)

۱-۲-۲-۱-۲- دوره تفکّر مذهبی ناقص اول(هفت تا نه سالگی)

۱-۲-۲-۱-۳- دوره تفکّر مذهبی ناقص دوم(۹ تا ۱۱ سالگی)

۱-۲-۲-۱-۴- دوره اول تفکر مذهبی شخصیتی(۱۱ تا ۱۳ سالگی)

۱-۲-۲-۱-۵- دوره دوم تفکّر مذهبی شخصیتی(۱۳ سالگی به بعد)

۱-۲-۲-۲-

۱-۲-۲-۲-۱- ویژگی‌های دوران کودکی

۱-۲-۲-۲-۲- فرآیند کلی پذیرش دینی

۱-۲-۲-۲-۲-۱- مرحله مشاهده (در ۷ سال اول زندگی، دوران قبل از دبستان)

۱-۲-۲-۲-۲-۲- مرحله تقلید (در ۷ سال دوم زندگی، یعنی دوران دبستان)

۱-۲-۲-۲-۲-۳-مرحله بینش(در ۷ سال سوم زندگی، دوران نوجوانی و جوانی)

 

فصل دوم: مجموعه اصول، روش‌های تربیتی و نحوه کارآمدی هر یک، در تربیت قرآنی

۲-۱- اصل تمکّن و رعایت تفاوتهای فردی ۴۲

۲-۱-۱- آموزش تدریجی

۲-۱-۲- توجه به فطرت در تربیت قرآنی

۲-۱-۳- رعایت هم‌زبانی و هم‌سطحی با کودکان

۲-۱-۴- تکلیف به قدر توانایی

۲-۱-۵- رعایت مساوات و پرهیز از تبعیض

۲-۱-۶- استفاده از روش‌های مشاهده‌ای

۲-۱-۶-۱- مشاهده آفرینش(آفریدگان)

۲-۱-۶-۱-۱- روش ایفای نقش (نمایش، نمایش‌نامه)

۲-۱-۶-۱-۱-۱- روش ایفای نقش در قرآن و سیره معصومان :

۲-۱-۶-۱-۱-۲- چگونگی اجرای نمایش‌هایی با مضامین دینی و قرآنی

۲-۱-۶-۱-۲- نحوه کارآمدی مشاهده آفرینش در تعلیم آموزه‌های قرآنی(به خصوص توحید و معاد)

۲-۱-۶-۲- مشاهده عمل

۲-۱-۶-۲-۱- روش الگویی

۲-۱-۶-۲-۱-۱- ضرورت اتخاذ شیوه اسوه نمایی (روش الگویی)

۲-۱-۶-۲-۱-۱-۱- ابعاد نگرش قرآن به ضرورت روش الگویی

۲-۱-۶-۲-۱-۱-۱-۱- معرفی اسوه‌ها

۲-۱-۶-۲-۱-۱-۱-۲- ویژگیهای الگوهای قرآنی

۲-۱-۶-۲-۱-۱-۱-۲- اسوه‌پذیری و حرکت به سوی اسوه‌ها (توصیه به مؤمنان به تلاش برای اسوه شدن)

۲-۱-۶-۲-۲- نحوه کارآمدی مشاهده عمل(روش الگویی) در تعلیم آموزه‌های قرآنی

۲-۱-۶-۲-۳- آسیب روش الگویی: تعارض بین الگوها

۲-۱-۶-۲-۲- روش عملگرایی (هماهنگی قول و عمل)

۲-۱-۶-۲-۲-۱- نحوه کارآمدی روش عمل‌گرایی در آموزش تعالیم قرآنی

۲-۲- اصل سهولت ۷۴

۲-۲-۱- روش مدارا و گذشت

۲-۲-۲- نحوه کارآیی روش مدارا و گذشت در آموزش قرآن

۲-۳- اصل تکریم ۷۷

۲-۳-۱- روش‌های تکریم و احترام کودک

۲-۳-۲- نحوه کارآیی روش‌های تکریم کودکان

۲-۳-۲-۱- توجه دادن متربّی به آخرت و امور آن

۲-۳-۲-۱-۱- راه‌کارهای ایجاد زمینه آشنایی کودکان با جهان آخرت

۲-۳-۲-۱-۱-۱- خیراندیشی و صالح‌نگری

۲-۳-۲-۱-۱-۲- فرهنگ سپاس و تقدیر

۲-۴- اصل مداومت و محافظت بر عمل ۸۷

۲-۴-۱- روش تمرین و تکرار

۲-۴-۱-۱- اثرات روش تمرین و تکرار

۲-۴-۱-۱-۱- تلقین و القاء مطلب

۲-۴-۱-۱-۲- تأکید بر اهمیت مطلب

۲-۴-۱-۱-۳- یادآوری؛ زمینه‌‌سازی برای طرح مباحث جدید

۲-۴-۱-۲- معایب تکرار و رفع آن

۲-۴-۲- نحوه کارآیی روش تمرین و تکرار در آموزش تعالیم قرآنی

۲-۴-۲-۱- استفاده از فرصت‌های آموزشی و ارتباط دادن درس قرآن با زندگی (زیستن قرآنی)

۲-۴-۲-۲- ضرورت نوآوری و تنوّع در روشهای تربیت قرآنی

۲-۴-۲-۲-۱- ضرورت خلّاقیّت و نوآوری در تربیت دینی از منظر مبانی دینی

۲-۴-۲-۲-۱-۱- خلّاقیّت و نوآوری از دیدگاه قرآن

۲-۴-۳-۲-۱-۲- خلّاقیّت و نوآوری از دیدگاه معصومین:

۲-۵- اصل تعقّل و تفکّر ۱۰۶

۲-۵-۱- روشهای اکتشافی

۲-۵-۱-۱- تحریک حس کنجکاوی

۲-۵-۱-۲- برانگیختن سؤال در ذهن مخاطب

۲-۵-۱-۳- روش طرح سؤال

۲-۵-۱-۴- روش مقایسه

۲-۵-۲- کاربرد روش‌های اکتشافی در تعلیم آموزه‌های قرآن

۲-۵-۳- پاسخ محوری بودن؛ آسیب سیستم آموزشی کشور

۲-۶- اصل انگیزش احساسات و عواطف ۱۱۵

۲-۶-۱- عوامل ایجاد انگیزه در فراگیران قرآن

۲-۶-۱-۱- نقش محبت و برقراری ارتباط صمیمانه

۲-۶-۱-۱-۱- آثار محبت به کودکان

۲-۶-۱-۱-۲- شیوه‌های ابراز محبت به کودکان

۲-۶-۱-۱-۳- چگونگی به‌کارگیری محبت در تربیت قرآنی کودکان

۲-۶-۱-۲- استفاده از روش‌های هنری در تربیت قرآنی

۲-۶-۱-۲-۱- استفاده از جلوه‌های هنری قرآن، احادیث و ادعیه اسلامی

۲-۶-۱-۲-۱-۱- وزن و آهنگ

۲-۶-۱-۲-۱-۲- تصویرسازی و خیال‌انگیزی

۲-۶-۱-۲-۱-۲-۱- شاخصه‌های تصویرگری مناسب برای کتاب‌های قرآنی کودکان

۲-۶-۱-۲-۱-۳- تمثیل و تشبیه

۲-۶-۱-۲-۱-۳-۱- نحوه کارآمدی تمثیل و تشبیه در آموزش قرآن

۲-۶-۱-۲-۱-۴- قصه‌گویی

۲-۶-۱-۲-۱-۴-۱- طبقه بندی قصه‌های قرآن کریم برای کودکان

۲-۶-۱-۲-۱-۴-۲- شیوه‌های بیان قصه‌های قرآنی برای کودکان

۲-۶-۱-۲-۱-۴-۳- نقدی بر داستان‌های دینی و قرآنی برای کودکان

۲-۶-۱-۳- شعر و سرود

۲-۶-۱-۳-۱- چگونگی استفاده از شعر و سرودهایی با مفاهیم قرآنی

۲-۶-۱-۴- طرّاحی و نقّاشی

۲-۶-۱-۴-۱- چگونگی استفاده از طرّاحی و نقّاشی در تعلیم آیات

۲-۶-۱-۵- روش تشویق

۲-۶-۱-۵-۲- نحوه تأثیر روش تشویق بر تربیت قرآنی کودکان

۲-۶-۱-۶- روش بازی‌های تربیتی

۲-۶-۱-۶-۱- اهمیت و نقش بازی در تربیت کودک

۲-۶-۱-۶-۲- وظایف والدین در مورد بازی کودکان

۲-۶-۱-۶-۳- نکاتی درباره بازی کودکان

۲-۶-۱-۶-۴- بازی‌های رایانه‌ای

۲-۶-۱-۶-۵- اسباب‌بازی‌ها

۲-۶-۱-۶-۵-۱- مشکلات تولید اسباب‌بازی در ایران

۲-۶-۱-۶-۵-۲- نکاتی برای تولیدکنندگان و عرضه‌کنندگان اسباب‌بازی

۲-۶-۱-۶-۵-۳- نقش بازی‌های قرآنی در انس کودکان با قرآن

۲-۷- اصل آراستگی ۱۷۵

۲-۷-۱- روش آراستن ظاهر

۲-۷-۲- روش تزیین کلام

۲-۷-۳- نحوه تأثیرگذاری روش آراستگی ظاهر و کلام در آموزش قرآن

فصل سوم: نهادهای مسئول کارآمد سازی آموزه‌های قرآن

۳-۱- خانواده ۱۸۰

۳-۱-۱- ضرورت مسئولیت تربیت دینی والدین

۳-۱-۲- وظایف والدین برای تربیت دینی کودکان بر اساس آیات قرآن و روایات

۳-۱-۲-۱- دعا نمودن برای طلب فرزند و ذریّه‌ای پاک

۳-۱-۲-۲- توجه به آینده فرزندان و منشأ خیر بودن آن‌ها

۳-۱-۲-۳- تأثیر نام‌گذاری نیکو

۳-۱-۲-۴- تأثیر گفتن اذان و اقامه در گوش نوزادان

۳-۱-۲-۵- تحنیک یا کام برداشتن

۳-۱-۲-۶- تبریک و دعا به مناسبت تولّد فرزند

۳-۱-۲-۷- حفظ و صیانت فرزندان از آسیب‌های معنوی

۳-۱-۲-۸- قرار دادن خانه به عنوان پایگاه نشر معارف اسلامی

۳-۱-۲-۹- شکل‌دهی و شکوفایی امور فطری فرزندان (از جمله نماز)

۳-۱-۲-۱۰- رشد و شکوفایی بر پایه خلقیات فرزندان

۳-۱-۲-۱۱- تعلیم قرآن و چگونگی آموزش آن به فرزندان

۳-۱-۲-۱۱-۱- آموزش قرآن به کودکان در سیره معصومان :

۳-۱-۲-۱۱-۱-۱- هزینه کردن برای آموزش قرآن

۳-۱-۲-۱۱-۱-۲- پاداش آموزش قرآن به فرزند

۳-۱-۲-۱۱-۱-۳- آموزش قرآن به عنوان اولین ماده درسی

۳-۱-۲-۱۱-۱-۴- عادت دادن کودکان به قرائت قرآن

۳-۱-۲-۱۱-۱-۵- علت تأکید معصومان:بر آموزش قرآن در دوره کودکی

۳-۱-۲-۱۱-۱-۶- علت انتخاب قرآن، به عنوان اولین ماده درسی آموزش

۳-۱-۲-۱۱-۱-۷- علت اصرار داشتن بر تلاوت قرآن توسط کودکان

۳-۱-۲-۱۲- انتقال فرهنگ‌های دینی جامعه به فرزندان

۳-۱-۲-۱۳- مشارکت دادن همه اعضای خانواده در انجام کارهای خیر

۳-۱-۲-۱۴- حسّاس بودن نسبت به زندگی معنوی فرزندان پس از مرگ

۳-۱-۲-۱۵- اولویت بندی مفاهیم تربیتی بر اساس منشور تربیتی لقمان

۳-۱-۲-۱۵-۱- مسائل اعتقادی

۳-۱-۲-۱۵-۱-۱- موارد مورد توجه در تربیت اعتقادی

۳-۱-۲-۱۵-۱-۱-۱- دعوت به توحید

۳-۱-۲-۱۵-۱-۱-۲- توجه به معاد

۳-۱-۲-۱۵-۲- آداب معاشرت

۳-۱-۲-۱۵-۳- مسائل عبادی (مخصوصاً نماز)

۳-۱-۲-۱۵-۳-۱- چگونگی آموزش نماز به کودکان و نوجوانان در سیره معصومان::

۳-۱-۲-۱۵-۳-۱-۱- سن شروع آموزش نماز به کودکان

۳-۱-۲-۱۵-۳-۱-۲- سهل‌گیری در آموزش نماز به کودکان

۳-۱-۲-۱۵-۳-۱-۳- برنامه آموزش نماز در روایات و سیره معصومان:

۳-۱-۲-۱۵-۳-۱-۴- مراحل آموزش نماز به کودکان در سیره معصومان:

۳-۱-۲-۱۵-۴- امر به معروف و نهی از منکر

۳-۱-۲-۱۵-۵- ادب راه رفتن

۳-۱-۲-۱۵-۶- ادب سخن گفتن با مردم

۳-۱-۳- پیشنهادهای کاربردی برای انس بیش‌تر فرزندان با قرآن

۳-۲- مدرسه ۲۲۸

۳-۲-۱- رویکرد حاکم بر برنامه‌های درسی ایران

۳-۲-۱-۱- رویکرد جدید برنامه آموزش قرآن در دوره ابتدایی

۳-۲-۱-۱-۱- جامعیت آموزش

۳-۲-۱-۱-۲- توجه بیشتر به جنبه‌های عاطفی و نگرشی و تأکید بر عمل

۳-۲-۱-۱-۳- توجه به توانایی‌ها و محدودیت‌های رشد‌شناختی کودکان

۳-۲-۱-۱-۴- تغییر اساسی در نظام ارزش‌یابی

۳-۲-۱-۱-۵- اتّکا بر راهنما در برنامه درسی

۳-۲-۲- جایگاه و شأن معلم قرآن

۳-۲-۲-۱- ویژگیهای معلّم قرآن

۳-۲-۲-۱-۱- ویژگی‌های ذاتی

۳-۲-۲-۱-۱-۱- سلامت عقیده

۳-۲-۲-۱-۱-۲- نیّت خالصانه و ایمان به ارزش کار تربیتی

۳-۲-۲-۱-۱-۳- رفتار مطابق گفتار (تدیّن صادقانه)

۳-۲-۲-۱-۱-۴- حسن خلق

۳-۲-۲-۱-۱-۵- پشتکار

۳-۲-۲-۱-۱-۶- بخشش علمی

۳-۲-۲-۱-۲- ویژگی‌های علمی

۳-۲-۲-۱-۲-۱- معلومات تخصصی

۳-۲-۲-۱-۲-۲- معلومات حرفه‌ای

۳-۲-۲-۲- آداب آموزشی

۳-۲-۲-۲-۱- شروع با نام خدا

۳-۲-۲-۲-۲- وضو و طهارت

۳-۲-۲-۲-۳- دعا و استمداد از خدا

۳-۲-۳- موانع پیش روی تربیت قرآنی کودک در کشور

۳-۲-۳-۱- فقدان برنامه‌‌‌ریزان و کارشناسان باصلاحیت

۳-۲-۳-۲- فقدان پژوهش‌های آکادمیک کافی

۳-۲-۳-۳- عدم جامع‌نگری به وجود انسان

۳-۲-۳-۴- عدم توجه به روح و ملکوت انسان

۳-۲-۳-۵- عدم توجه به اهداف چند ساحتی

۳-۲-۳-۶- اصطکاک با تعصّب‌ها، خرافات و غرائز حیوانی

۳-۲-۳-۷- ضعف انگیزه

۳-۲-۳-۸- سختی پیشروی و آسانی عقبگرد

۳-۲-۳-۹- انتزاعی بودن مفاهیم

۳-۲-۳-۱۰- جهل مرکب یا پیش‌فرض‌های غلط

۳-۲-۳-۱۱- عدم تعامل مربّی پرورشی با مربّیان دینی و قرآن

۳-۲-۳-۱۲- طریقت داشتن قرآن‌آموزی به جای موضوعیت داشتن آن

۳-۲-۳-۱۳- داشتن نگاهی جنبی به درس قرآن

۳-۲-۴- راهکارهای عملی جهت استفاده گروه برنامه‌ریزی قرآن

۳-۲-۴-۱- تغییر در محتوای برنامه آزمایشی قرآن

۳-۲-۴-۲- ارتقای صلاحیت‌های علمی و حرفه‌ای معلّمان قرآن

۳-۲-۴-۳- تداوم انس روزانه با قرآن

۳-۲-۴-۴- خاتمه دادن به تفکیک خواندن و فهمیدن قرآن از یک دیگر

۳-۲-۴-۵- تشکیل کرسی‌های روش‌شناسی آموزش قرآن

۳-۲-۴-۶- ایجاد انسجام و وحدت رویه همه دروس با درس قرآن

۳-۲-۴-۷- تدوین برنامه درسی اخلاق مدار

۳-۲-۵- راه‌کارهایی برای ایجاد علاقه و تقویت مهارت دانش‌آموزان به خواندن روزانه قرآن کریم

۳-۳- رسانه‌های جمعی ۲۶۳

۳-۳-۱- تأثیرات فیلم و تئاتر

۳-۳-۲- راه‌کارهای اجرایی برای اثرگذاری بیش‌تر رسانه‌ها در تحقق تربیت قرآنی کودکان

۳-۳-۲-۱- شناسایی شاخص‌های تربیت قرآنی کودکان و لزوم هماهنگی همه نهادها بر اساس شاخص‌ها

۳-۳-۲-۲- بهره‌گیری از تبلغات مناسب

۳-۳-۲-۳- افزایش برنامه‌های آموزشی مرتبط با دین‌داری کودکان برای والدین

۳-۴- مساجد ۲۶۷

۳-۴-۱- راه‌های جذب کودکان به مساجد

۳-۵- دارالقرآن‌ها و مهد قرآن‌ها ۲۷۰

۳-۵-۱- بایسته‌های آموزش قرآن به خردسالان

۳-۵-۱-۱- برخورداری از آگاهی و باورهای عمیق دینی

۳-۵-۱-۲- لزوم تربیت کارشناس آموزش قرآن

۳-۵-۱-۳- اهتمام به آموزش مفاهیم قرآنی به جای تربیت قاری و حافظ قرآن

۳-۵-۱-۴- عدم استفاده از روش زبان‌آموزی در آموزش قرآن

۳-۵-۱-۵- آموزش تصویری قرآن به کودکان

۳-۵-۱-۶- کاستن از حجم مفاهیم قرآنی

۳-۵-۱-۷- تدوین آیین‌نامه در حوزه آموزش قرآن

۳-۶- سایر نهادهای مسئول تربیت قرآنی کودکان

۳-۶-۱- کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان

۳-۶-۲- سازمان انجمن مرکزی اولیاء و مربَیان

۳-۶-۳- سازمان اوقاف و امور خیریه

۳-۶-۴- سازمان دارالقرآن الکریم