زبان اثیرالدین اخسیکتی در شعر زبانی دشوار و مشحون از لغات و اصطلاحات علمی و فنّی و نیز واژه های عربی

زبان محمل تداوم فرهنگی و مهم‌ترین ابزار برقراری ارتباط میان ما و گذشتگان و نیز آیندگان است امّا زبان زنده از گذر ایّام تأثیر می‌پذیرد و به مرور زمان تغییراتی می‌کند و گاه برخی از واژگان و اصطلاحات قدیمی آن چنان متروک می‌افتند که درک معنای سخن پیشینیان را برای اهل امروزی زبان دشوار یا حتّی ناممکن می‌کند، در چنین مواقعی است که پژوهشگر ادبیات به عنوان پاسدار گنجینه‌های کهن موظّف می‌شود معنای آن کلمات را از لابه‌لای متون مختلف بیابد و در اختیار قرار دهد.  دیوان شاعران کهن زبان فارسی به ویژه آنان که چون اثیر اخسیکتی میل به دشوارگویی نیز داشته‌اند از چنین لغات و اصطلاحاتی آکنده است و گاه خواننده و محقّق ناگزیر می‌شوند برای هر بیت یک یا چند بار به لغتنامه‌ها و فرهنگ‌های مختلف رجوع کنند که این کار را بسیار دشوار و ملال‌آور می‌کند و از همین جا ضرورت تدوین لغتنامه‌ای جداگانه برای این دسته متون ضرورت می‌یابد؛ رجوع به لغتنامه‌ی اختصاصی هر متن که معانی لغات را از منابع گوناگون گرد آورده، به مراتب آسان‌تر از رجوع مکرّر به فرهنگ‌های مختلف است.

نوع فایل :word 

تعدادصفحات :۹۴

۱-۱-شرح و بیان مساله ی پژوهش

       اثیر اخسیکتی شاعری پرآوازه در اواخر قرن ششم بوده و سخن‌شناسان او را با انوری و خاقانی مقایسه کرده‌اند و از قصیده‌سرایان تراز اوّل به شمار آورده‌اند. به رغم این که از او دیوانی پر حجم پر از ظرایف زبانی و واژگان و اصطلاحات دشوار علمی به جا مانده است، به اندازه‌ی دیگر قصیده‌سرایان این قرن شناخته شده نیست و از این رو کار چندانی بر روی دیوان او انجام نگرفته و یک تصحیح بیش‌تر از آن به چاپ نرسیده است که آن نیز خود به کاستی‌های متعدّدی دچار است. به این ترتیب به نظر می‌رسد که تدوین فرهنگی برای دیوان این شاعر گامی باشد هم برای شناساندن بیشتر اثیر به دانشجویان و محقّقان ادبیات و هم برای تسهیل تحقیق بر روی این متن پرمایه.

۱-۲-مروری بر پژوهش‌های گذشته

        همان‌طور که گفتیم، اثیر اخسیکتی در مقایسه باشاعران هم‌عصرش کم‌تر شناخته شده و کار چندانی پیرامون او و دیوانش صورت نگرفته است و درباره‌ی لغات و اصطلاحات دیوان اثیر تا کنون کاری انجام نشده است. از میان اندک پژوهش‌های صورت گرفته بر روی دیوان او می‌توان به سه مقاله‌ی زیر اشاره کرد:«اثیر اخسیکتی». سید علی میرافضلی، دانشنامه‌ی زبان و ادب فارسی ، ۱۳۸۴نگرشی نو بر دیوان اثیرالدین اخسیکتی، احمدرضا یلمه‌ها، آینه‌ی میراث، ۱۳۸۸تصحیح چند بیت از دیوان اثیر اخسیکتی، احمدرضا یلمه‌ها، فصلنامه‌ی پژوهش‌های ادبی، ۱۳۸۸

۱-۳-اهداف تحقیق

       زبان اثیرالدین اخسیکتی در شعر زبانی دشوار و مشحون از لغات و اصطلاحات علمی و فنّی و نیز واژه‌های عربی است که درک معنای شعر او را دشوار ساخته است. او در علوم مختلف عصر خود از جمله ریاضی، حکمت، پزشکی، اخترشناسی، هیئت، منطق، فقه، اصول و کلام ورود داشته و برای عرض اندام در عرصه‌ی پیچیده‌گویی، از هر یک معانی و لغاتی را در شعر خود آورده است که این امر کار محقّق ادبی را برای بررسی دیوان او با موانع بسیار روبه‌رو می‌سازد و می‌تواند موجب ناشناخته ماندن شاعر گردد. با توجّه به پرکاری اثیر و تعاملات او با شاعران شناخته شده‌ای چون خاقانی، نظامی گنجوی، رشید وطواط، مجیر بیلقانی و ظهیر فاریابی و تأثیرگذاری وی در قصیده‌سرایی اواخر قرن ششم هجری، ناشناخته ماندن قدر او و اثرش مایه‌ی نقص دانش ادبی و ایجاد اخلال در فهم درست تاریخ ادبیات خواهد شد. از این رو در تحقیق حاضر بر آن شدیم که به منظور تسهیل تحقیق درباره‌ی اشعار این شاعر و ایفای نقشی هرچند کوچک در راه حفظ میراث ادبی زبان فارسی، لغات و اصطلاحات دشوار شعر او را استخراج کنیم و با جمع‌آوری معانی آن‌ها از لغتنامه‌های مختلف، فرهنگی تخصصی برای این اثر تدوین نماییم.

۱-۴-فرضیه‌ها

• با توجّه به کهنگی زبان در دیوان اثیرالدین، لغات و اصطلاحات بسیاری در آن وجود دارد که فارسی زبانان امروزی از معنای آن بی‌خبرند.استفاده‌ی زیاد اخسیکتی از اصطلاحات و لغات علمی واژگان دیوان او را دیریاب‌تر کرده است.اخسیکتی با میل به پیچیده‌گویی از لغات عربی بسیاری که در زبان فارسی چندان رایج نیستند، استفاده کرده استاخسیکتی از شاعران تأثیرگذار قرن ششم است و نگارش آثار پژوهشی درباره‌ی او ضرورت دارد.