مدایح نبوی در احادیث و قرآن

فصل اول: کلّیات

• اهداف هدف اصلی این پژوهش رسیدن به واقعیّت درباره­ی شخصیّت رسول الله(چه از نظر صورت، چه از نظر سیرت) است. که از طریق مقایسه­ی مدایح و مناقب آن حضرت با آیات قرآن و روایات و احادیث به دست می­آید. البتّه اهداف دیگری نیز در همین زمینه وجود دارد که به برخی از آن­ها اشاره می­شود:بررسی آیاتی که رسول اللهرا مدح کرده و صفات برجسته­ی ایشان را الگو قرار داده است، مانند: ﴿وَ إِنَّکَ لَعَلىَ‏ خُلُقٍ عَظِیمٍ﴾ «و تو اخلاق عظیم و برجسته­ای داری».بحث درباره­ی روایاتی که در مدح رسول خدا سخن گفته و چینش این احادیث در کنار آیاتِ مربوط.پژوهش در اشعار عرب (دو دوره­ی ابتدایی صدراسلام و اموی) و نگرش به تغییر رویه­ی شعراء، بعد از اسلام نسبت به قبل از آن و نیز بعد از رحلت پیامبر اسلامنسبت به زمان حیات ایشان.تحقیق در مدایح نبوی و بررسی تطبیق یا عدم تطبیق این مدایح با آیات قرآن و احادیث.تمییز حقیقت از غیرِحقیقت در اشعار عرب، با ملاک قرار دادن قرآن و روایات.شناساندن شخصیّت پیامبر اکرم تا حدّ امکان و توان.نشان دادن کمال از دیدگاه قرآن با برشمردن کمالات پیامبر عظیم الشّأن اسلام

• پرسش­ها

در این تحقیق تلاش بر آن است که به پرسش­های ذیل پاسخ داده ­شود.اصلیآیا مدایح نبوی با آنچه در قرآن و احادیث آمده است مطابقت دارد؟فرعیادبیات متعهّد از نظر شیعه چه تفاوتی با سایر فرق و مذاهب دارد؟مدّاحان پیامبر به چند دسته تقسیم می­شوند؟شعر و شاعری از منظر قرآن به چند دسته تقسیم می­شود؟چرا پیروان شعراء در قرآن گمراهان معرفی شده­اند؟قرآن­کریم از کدام ویژگی­های پیامبر به عنوان شاخصه و الگو نام برده است؟ویژگی­های خُلقی و خَلقی پیامبر از دیدگاه قرآن و روایات چیست

• فرضیه­ ها

آنچه در پاسخ پرسش­های فوق به ذهن می­آید چنین است:مدایح نبوی دو دسته­اند، که بعضی مطابق با قرآن و احادیث و برخی مخالف با آن هستند یا حداقل با قرآن و احادیث در یک­راستا نیستند.ادبیات متعهّد از نظر شیعه همان است که اسلام و قرآن، آن را تأیید می­کنند.مدّاحان پیامبر به سه دسته تقسیم می­شوند؛ متعهّد، غیرمتعهّد و متغیّرالسیره.به نظر می­رسد معیار قرآن محتوای اشعار و راه شعراء باشد، نه شعر محض. بنابراین شعر و شاعری نیز به دو دسته­ی مقبول و مردود تقسیم می­شود.قرآن با این که پیروان شعراء را گمراه معرفی کرده، لیکن این خطاب باید استثنائی نیز داشته باشد.قرآن­کریم بیش­تر، مباحث اخلاقی پیامب را برای مردم الگو قرار داده است.ویژگی­های خُلقی و خَلقی پیامبر در قرآن و روایات بسیار ذکر شده است که البتّه این مدح به شخص رسول الله برنمی­گردد بلکه به صفات نیک و درست اشاره دارد

• پیشینه­ ی تحقیق

مدح در اشعار شاید به زمان ابتدایی پیدایش هنر شاعری برگردد. لیکن آنچه مورد بحث این تحقیق است (مدایح نبوی) از زمان خودِ رسول الله شروع شده و تا کنون ادامه دارد. از همان آغاز نبوّت به ویژه پس از هجرت، اشعار در مدح پیامبر نقش بسزایی داشت. مدایح نبوی یکی از انواع ادبیات مذهبی است، ولی هیچ­ یک از مورّخان به تاریخ شکل­گیری این نوعِ ادبی در زبان عربی اشاره نکرده­اند، زیرا این نوع شعر مانند سایر انواع شعری، ظاهر و آشکار نبوده است. مدایح مذهبی، فنّی است که در میان صوفیان و اشعار سروده شده، به وسیله­ی آنان شکل گرفته است. عدّه­ی اندکی غیر از صوفیان نیز به این امر روی آورده­اند. از میان منقبت­سرایان عرب می­توان به حسّان بن ثابت، عبدالله بن رواحه، نابغه جعدی و کعب بن زهیر که در زمان حیات حضرت مدایحی سروده­اند، اشاره نمود. مدایح نبوی بیش­تر پیرامون شکوه و عظمت پیامبر، قرار گرفتن نام پیامبر در کنار نام خدا، معراج رسول الله برتری پیامبر نسبت به سایر پیامبران، مقام شفاعت و… سروده شده­اند.نکته­ ی قابل ذکر این که در زمان رسول الله غلوّ در اشعار بسیار کم­رنگ بود و (چون صحابه مستقیماً با کرامات آن حضرت مواجه بودند) شاعران به راحتی از طبع شعر خود استفاده کرده و تصویری واقعی -تا حدّ امکان- از پیامبر اکرم در مدایح خود ترسیم می­نمودند. پس از رحلت رسول خدا چند عامل باعث بروز غلوّ در مدح ایشان گشت که از آن جمله می­توان به موارد زیر اشاره کرد:فقدان رسول خدا و عدم آگاهی شاعران پس از ایشان، از معجزات پیامبر و… .کم­رنگ شدن ایمان و تعهّد شاعران (مانند سایر مردم) پس از رسول اللهبروز مسائل سیاسی با اهمیّت، که این مسأله (مدح) را تحت الشّعاع قرار می­داد.در دسترس نبودن صحابه، جهت گواهی دادن به واقعیّت یا عواملی که باعث شهادت به دروغ می­شد، مانند؛ اغراض سیاسی، در رابطه با کرامات پیامبر یا فضایلی که به ائمّه اطها مرتبط می­شد (مانندمسأله­ ی غدیر و…)برتری­طلبی فرق و مذاهب نوظهور نسبت به یکدیگر.توطئه­ ی یهود جهت خلط مباحث غیر اخلاقی و خرافی با دین اسلام.