نقش فضایل و رذائل در ادراک از منظر قرآن و سنّت

کلیات

(مفاهیم) و متغیّرها

پیش‌فرض‌های پژوهش

اهداف پژوهش

سؤالات پژوهش

الف) سؤالات اصلی:

ب) سؤالات فرعی:

ضرورت تحقیق

پیشینه تحقیق

بخش اول: ادراک و شناخت

فصل اول: مفهوم شناسی ادراک

«معنای لغوی»

تعریف شناخت و معرفت

(ادراک) علم و معرفت از منظر قرآن و روایت

اختلاف شناخت‌ها زمینه‌ساز تفاوت ایدئولوژی­ها

امکان شناخت:

فصل دوّم: اهمیّت و لزوم ادراک از منظر قرآن و روایات

الف) قرآن مجید

ب) روایات معصومین:

فصل سوّم: مبادی ادراک (معرفت یا شناخت)

راه‌های شناخت:

الف) راه حسّ (معرفت حسّی)

محدودیت‌ها و ویژگی‌های چهارگانه شناخت حسّی

برخی آیات و روایات مربوط به ابزار شناخت حسّی

آیات:

روایات:

ب) راه عقل و خرد (معرفت عقلانی)

مشخصات شناخت عقلی

برخی از آیات و روایات مربوط به شناخت عقلی

آیات:

روایات:

حقیقت عقل:

ج) راه دل و قلب (معرفت شهودی و اشراقی)

زمینه شناخت اشراقی

مکانیزم شناخت عرفانی یا همان ادراک و معرفت از راه دل

د) راه وحی (معرفت و ادراک وحیانی)

بخش دوّم: فضائل و رذایل در قرآن و روایات معصومینE

فصل اوّل: مفهوم‌شناسی فضایل و رذایل

الف) لغت

واژه فضائل:

واژه رذایل:

ب) در اصطلاح

ملاک و معیار تشخیص فضائل و رذایل اخلاقی

«سودگرایی»

«قصد انجام وظیفه»

«نوع دوستی»

«تبیین دیدگاه اسلام درباره معیار فضایل و رذایل»

فصل دوّم: بررسی مسئله «فضیلت و رذیلت» در قرآن و روایات

دورنمایی از «فضایل و رذایل اخلاقی» در قرآن و روایات

فضائل:

الف) فضائل اخلاقی عام:

ب) فضایل اخلاقی ایمانی:

ج) فضایل اخلاقی اجتماعی:

رذایل:

«ارتباط بین عمل و حوادث عالم»

روش قرآن در بیان فضایل و رذایل

«هشدارهای قرآن»

راه‌های تحصیل فضائل و دفع رذائل

بخش سوّم: نقش فضائل و رذائل در ادراک

فصل اوّل: کلیات

«علّت حجاب دل»

شکوفایی عقول هدف اصلی انبیاء‌ از تهذیب نفوس بشر

تأکید قرآن و روایات بر بُعد شناختی انسان

کارکرد فضائل و رذایل بر قوه ادراک

الف) کارکرد رذایل

ب) کارکرد فضائل

«علوم اشراقی و شهودات عرفانی»

حکمت، نوعی از شناخت و بصیرت قدسی

عدم اختصاص علوم اشراقی به انبیاء فقط

«اندکی سالکان طریق در عین امکان برای همه»

فصل دوّم: رذایلی که بر ادراک تأثیر می‌گذارند

عدم وصول به مقصد با مرکب گناه و نافرمانی حقّ

قلب مریض

رذایلی که بر ادراک تأثیر می‌گذارند (از دیدگاه قرآن و روایت)

۱- کفر حجاب قلب

۲- تکبّر حجاب نفس

۳- گناه «اعمال سیئه» زنگار دل

تیره شدن روح به وسیله گناه

گناه باعث محرومیّت آدمی از رزق

۴- اثر اعراض از ذکر خدا

۵- هواپرستی مانع حکمت

۶- نادیده گرفتن حقّ اهل‌بیت۷ باعث نقص علم

۷- طول امل و ذهاب عقل

۸- حرص و آز و دنیازدگی مانع حضور ملائکه در قلب

۹- محبّت دنیا مانع بزرگ معرفت

۱۰- شرک باعث پیدا نکردن راه راست

۱۱- نفاق سبب عدم فهم

۱۲- تکذیب آیات الهی و جدل در آیات الهی مانع گشایش درهای آسمان

۱۳- ظلم علّت محرومیّت از هدایت الهی

۱۳- دروغگویی

۱۴- عشق و نفرت سدّ معرفت و ادراک

۱۵- پرخوری و حرام‌خواری مانع فطانت و زیرکی در ادراک

۱۶- اغواء شیطان مانع فهم صحیح و القاء شیطان باعث سهو و نسیان

۱۷- میل به باطل

۱۸- لجاجت و تعصّب بی‌جا مانع تفکّر، استدلال و حقّ‌بینی

۱۹- بهانه‌جویی باعث قساوت قلب

۲۰- غفلت، گمراهی جان

۲۱- شقاوت و محرومیّت از علم

۲۲- فسق موجب گمراهی ومانع شناخت حقایق

۲۳- ترک عمل موجب از دست دادن علم

۲۴- تن‌پروری و راحت‌‌طلبی موجب محرومیّت از معرفت

۲۵- فضائل اخلاقی پائین حجاب از امّ‌الفضائل

۲۶- منع دیگران از علم، باعث سلب علم از خود عالم

۲۷- حسّ‌گرایی افراطی مانع رسیدن به علوم غیبی

۲۸- تقلید کورکورانه مانع تفکّر و اندیشه

۲۹- غضب موجب تباهی عقل

۳۰- دون همّتی مانع پیگیری اهداف بلند

۳۱- فرار از جنگ موجب مهر بر قلب و عدم فهم

۳۲- زیاده‌گویی و پرحرفی و پریشانی و آشفتگی قلوب مانع از دیدن حقایق

فصل سوم: فضائلی که بر ادراک اثر مثبت می‌گذارند

فضایل

«فضائلی که بر ادراک تأثیر دارند.»

مقصود از رزق در قرآن مجید

۱- ایمان و تقوا شکوفاگر فطرت

۲- عمل فضیلت‌مندانه کلید شناخت

۴- زهد و بی‌رغبتی به دنیا مایه حکمت

۵- اخلاص مایه جوشش حکمت

۶- ذکر مدام الهی باعث بینایی چشم دل:

۷- استغفار و توبه سبب بارش رزق الهی

مقصود از رزق در روایات معصومین:

۸- القای ملک باعث فزونی فهم

۹- پند پذیری و عبرت گیری موجب بینایی

۱۰- استمداد از خداوند باعث بصیرت

۱۱- نوافل سبب قرب الهی و دیدن و شنیدن از نوعی دیگر.

۱۲- طهارت قلب راه نیل به مراحل برتر قرآن

۱۳- خوف الهی سبب نوعی علم

۱۴- خلوت کردن یا شاغل زدایی زمینه کسب فیض الهی

۱۵- دعا کلید رحمت

۱۶- صبر زمینه نور و صفای باطن

۱۷- حسن خلق سبب زیادی در رزق

۱۸- شکر نعمت باعث زیادت در علم و معرفت

۱۹- حسن نیّت

۲۰- شرح صدر سبب هدایت

۲۱- پیروی از صاحب وحی شهود آور و موجب عقلانیّت

۲۲- همّت بلند شرط رسیدن به کمالات بالا

۲۳- مشورت و مشاوره باعث فزونی عقل

۲۴- تواضع مزرعه حکمت

۲۵- دعوت به حق راهی برای وصول به حقیقت علم و بصیرت

۲۶- حدیث اهل‌بیت صیقل قلوب، زمینه ساز معرفت برتر

۲۷- مجاهده در راه خدا، راه رسیدن به مسیر حق

۲۸- اتباع حقّ، سبب کمال عقل

۲۹- غلبه بر هوا و هوس، سبب ظهور نیروی عقل

۳۰- خودشناسی و معرفت نفس باعث علم به دیگران

۳۱- لقمه حلال سبب نور قلب

۳۲- گرسنگی و کم‌خوری علّت تابش نور حکمت بر قلب

۳۳- حفظ زبان کلید حکمت

۳۴- عبودیت حق سبب رسیدن به مقام یقین

۳۵- حرکت بسوی خدا و توجه به دوستی خداوند باعث رفع حجوب

۳۶- تفکّر باعث نورانیت

جمع­بندی