بررســی نیـــاز اطلاعاتـــی و رفتار اطلاع یابی نمایندگان دوره نهم مجلس شورای اسلامی ، ازکتابخانه ها ومراکز اطلاع رسانی

-۲٫بیان مسئله

نیازاطلاعاتی،نتیجه ظهورمشکل دریک موقعیت خاص،ویاتحت تأثیرعوامل اقتصادی،سیاسی ومحیطی ونیزمرحله تبدیل اطلاعات به دانش ویابرای حل مسئله دردوره خاص زمانی وهنگام ناهمگونی دروضعیت علمی افراداست وبرای پرکردن خلأ‌های اطلاعاتی است که فرد با انجام کارتحقیقاتی به تعالی فکربه آن نیازدارد.این موتورمحرک اولیه برای فرایندبرنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری لازم است.تلاش برای رفع نیازو یافتن اطلاعات برای ارضای آن ضروری است،نیاز اطلاعاتی باخدمات اطلاع‌رسانی بر آورده می‌شود؛ (عینی ،۱۳۸۴،ص۱۱).اگرچه اطلاع یابی فطرت انسان است.ولی شیوه هاونوع تلاش فردبرای رفع نیازاطلاعاتی بستگی به میزان توان علمی، شناخت منابع و تجربیات وی درزمینه دانش اطلاع یابی دارد.تامین نیازاطلاعاتی مستلزم وجودعوامل وامکاناتی است که به راحتی بتوان اطلاعات مورد نیازکاربران رادردسترس آنان قراردادوازقبل بایدمشخص ومعین گردد.مشخص کردن هدف،روش،ابزارهای جستجو،نوع اطلاعات جمله عواملی است که می تواند شیوه دسترسی به اطلاعات راتسهیل نماید. (میرحسینی ؛ زارعی ،۱۳۸۲)ظهورفناوریهای مهم اطلاعاتی وبروزتحولات بنیادین درچرخه سنتی اطلاعات،بسترهای جدیدی جهت تولیدواستفاده ازاطلاعات پدیدآورده که این امرخودباعث تغییرذایقه مخاطبان واستفاده کنندگان کتابخانه هاومراکزاطلاع رسانی شده است(پروینی؛جلالی دیزجی،۱۳۸۹)مجلس شورای اسلامی به خاطرجایگاه حاکمیتی که ازآن برخورداراست حساسیت خاصی درجامعه اسلامی ما دارد ،جایگاه تقنینی ونظارتی مجلس شورای اسلامی، این اقتضای ضروری رابرای آن ایجاد میکند که به اطلاعات وسیعی دسترسی داشته باشدتابتواند به اختیارات و وظایف خودعمل نماید،یکی ازمهمترین وظایف مجلس شورای اسلامی تحقیق وتفحص است که گستره آن بسیاروسیع است وتقریباتمام بخش های حاکمیت راجزءدرموارداستثناءمحدودشامل است که ا لبته به خاطر موضوع استقلال ویاتفکیک قوامسأله ای بروزمی کندکه تاچه حدمجلس میتوانددربدست آوردن این اطلاعات،پیش برودودرنتیجه تاچه حدمی تواندبراساس این اطلاعات،اعمال نظارت کند،وهنگامیکه مجلس نهم رامواجه باتغییرات عظیم اجرایی درسطح بالای نظام ومواجهه بادودولت کاملامتفاوت می بینیم مسأله موردبحث،بیشترخودرا نشان میدهد. مجلس نهم باتوجه به تغییراجرایی ومسائلی که دردولت پیشین با آن مواجه بوده است،بیشتربایداشراف خودرابرمسائل حاکمیتی ونظارتی اثبات نمایدواین امرنیازبه اطلاعات وسیع داردکه چارچوب آن را قانون و حقوق اساسی نظام جمهوری اسلامی ایران مشخص کرده است ولی لازم است به گونه ای عمل شودکه به بدنه نظام صدمه ای واردنشود.ازسویی نظام جمهوری اسلامی ایران به جهت گرایش های ایدئوژیک اسلامی ناب واعتقادبه ارزشهای اصیل الهی واسلامی واستقامت درمسیررسیدن به اهداف تمدن بزرگ اسلامی مواجه با هجمه های همه جانبه،سیاسی، اقتصادی وفرهنگی جامعه بین المللی اعم ازسازمانها وکشورهااست،وچون مجلس شورای اسلامی درجایگاه تقنین،لازم است جهت حفظ نظام اسلامی که به فرموده امام راحل رضوان الله علیه ازاوجب واجبات است، تمام سعی،توان واستعدادخودرا ابکارگیردتاقوانین مؤثروکارآمد تصویب نمایدکه لازمه آن تلاش درجهت کسب اطلاع ازوضعیت موجوداقتصادی وسیاسی جامعه اسلامی ایران وتوطئه هاونقشه های بیگانگان دربه هم ریختن وضعیت فرهنگی،اعتقادی،اقتصادی وسیاسی جمهوری اسلامی ایران است که به تعبیرروایت من نام لم ینم عنه:«کسی که خواب است دیگران بیدارند»لذابیداری نمایندگان به رصداطلاعات داخلی وخارجی است و نتیجه این بیداری اشراف برمسائل داخلی وبین المللی است ودرنهایت انجام بهینه وظایف تقنینی ونظارتی توسط مجلس شورای اسلامی است. مسأله این است که نمایندگان مجلس درراستای انجام وظایف سنگین خودتاچه حدبایددرکسب اطلاعات ملی وبین المللی مایه بگذارندتا درقبال مسئوولیت نمایندگی مردم جامعه اسلامی پاسخگو باشند.باتوجه به شرایط کنونی دنیا ،کشورما درحال تحول است ودنیای غرب نمی خواهد انقلاب اسلامی به اهداف خودبرسدوخطر اشاعه ایدئولژی وتفکر اسلام انقلابی رادرجهان درک نموده وسعی درتوقف آن دارد،لذا کشورما را درمحاصره اقتصادی قرارداده است درچنین شرایط مسئوایت نمایندگان مجلس ما جهت وضع قوانین اقتصادی ،سیاسی واجتماعی باید اشراف کامل از اوضاع جهان وتصیماتی که سیاستمداران دنیای استعماری برعلیه نظام جمهوری اسلامی ما می گیرندداشته باشند.با درنظر گرفتن اینکه کلیه رسانه های بین المللی دراختیارکشورهای غربی علی الخصوص اسرائیل وامریکااست،نمایندگان بایدآنقدردقت نمایندکه در هنگام اخذاطلاعات ازطریق رسانه های بین المللی واینترنت وسایرمنابع اطلاعاتی، اطلاعاتی رااستخراج نما یند که بتواند به آنان درهنگام تصمیم گیری کمک نماید.کسب اطلاعات جامع بستگی به عواملی داردکه دررفتاراطلاع یابی نمایندگان مجلس موثراست ودراین تحقیق به آن پرداخته می شود.آنگاه با إرائه پیشنهاداتی موثردرجهت شناسایی خلاءهاوکاستی های احتمالی وباتسریع وتسهیل درامراطلاع رسانی وبا پیش بینی جهت بهینه سازی خدمات اطلاعاتی مراکز اطلاع رسانی وکتابخانه ها بتوان رهگشای دست اندرکاران کتابخانه ها مراکز اطلاع رسانی مجلس شدوبه نیازهای اطلاعاتی نمایندگان دوره نهم مجلس پاسخ گفت. (میرجود،۱۳۸۲).

۱-۳٫فایده و اهمیت پژوهش

با توجه به نقش مهم مجلس شورای اسلامی در نظام اسلامی ونقش حقیقی در اداره و هدایت کشور و درست ایفاء کردن این نقش تاثیر عمیق و تعیین کننده ای در سرنوشت و مسیر و جهت گیری های اصلی کشور به جای می گذارد. ومجلس، باید پاسخگوی رای اعتمادی که بر اعضای دولت می دهند باشند. شناخت نیازهای اطلاعاتی این جامعه و ایجاد شرایط مناسب جهت رفع نیازهای آنان دراین تحقیق انجام شود،بدین علت است که تاکنون درسطح ایران ،با همه گستردگی، باتوجه شرایط سیاسی واقتصادی زمان وآگاهی نمایندگان مجلس شورای اسلامی ازآخرین اطلاعات ازاوضاع سیاسی واقتصادی ایران جهت تصمیم گیری درارائه طرح وتصویب قوانین مطابق با نیازروز به جزیک مورددرگذشته تحقیق دیگری درزمینه شناسایی نیازاطلاعاتی ورفتاراطلاع یابی نمایند گان مجلس صورت نگرفته است . لذاضرورت داردکه به این امرپرداخته شود، تاچنانچه درروند اطلاع یابی نمایندگان اگر کاستی هایی وجوددارد شناسایی ومسئولان مربوطه بتواننددر جهت رفع آن اقدام نمایند.(والی لدینی،۱۳۸۸)بنابراین مجلس در نظام مجلس پایگاه اساسی نظام و مردم و مایه حضور و مشارکت واقعی مردم در تصمیم گیری ها و مظهر اراده ملی است.«تسهیل در ارایه‌ی خدمات پژوهشی»، با بهره گیری از فضای مجازی تحولی عمده در فعالیت‌های کتابخانه مجلس به وجود آورده و موجی از امید را در نسل جوان دانشجو بر انگیخته است. فایده اولیه و کوتاه مدت فعالیت‌های کتابخانه مجلس «کمتر شدن دغدغه و نگرانی محققان جوان و قشر تحصیل کرده دانشگاه ازمسأله دسترسی به منابع اصلی»، «صرفه جویی در وقت و هزینه‌ها»، « پایین آمدن قابل توجه هزینه تحقیق» و «به وجود آمدن فرصت‌های کافی در جهت بهره‌گیری از توانمندی‌های تحلیلی دانشجویان و محققان» است والبته تأثیر درازمدت آن را می‌توان در«بالارفتن کیفیت تحقیقات حوزه مرتبط با اسناد ومدارک تاریخی وآرشیوی» درآینده تصور نمود.(کتابخانه وموزه مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی،۱۳۹۳)

۱-۴٫اهداف پژوهش

هدف کلی این پژوهش شناخت نیاز اطلاعاتی، آشنایی با رفتارهای اطلاع یابی نمایندگان مجلس، و شیوه دستیابی آنها به انواع اطلاعات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، علمی، سیاسی، نظامی و دیگر اطلاعات مورد نیاز و همچنین آشنایی با موانع و مشکلاتی که احتمالا در دستبابی به اطلاعات با آن مواجه اند، است.آگاهی از اینکه نمایندگان برای تأمین نیاز اطلاعاتی خود چقدر از کتابخانه ها، مراکز اطلاع رسانی و مرکز پژوهش های مجلس استفاده می کنند و چه میزان اطلاعات در دسترس آنها قرار می گیرد، نیز از اهداف فرعی تحقیق است.تعیین زمینه هایی ازموضوعات نمایندگان برای تقدیم طرح ها،بررسی لوایح وتصویب قوانین،بیشتربه آن نیازدارند.۲٫تعیین رسانه هایی که نمایندگان جهت کسب اطلاعات، بیشتربه آن ها رجوع می کنند.۳٫تعیین میزان آشنایی نمایندگان به فن آوری روزاطلاعات وتسلط به زبان های خارجی جهت جستجوی وبازیابیاطلاعات۴٫تعیین نحوه دستیابی نمایندگان به انواع اطلاعات اقتصادی،اجتماعی،فرهنگی،علمی،سیاسی، نظامی ودیگر اطلاعات مورد نیاز.آشنایی با موانع ومشکلات نمایندگان جهت دستیابی راحت به اطلاعات .۶٫٫آگاهی ازمیزان مراجعه نمایندگان به کتابخانه‌ها،مراکزاطلاع‌رسانی ومرکزپژوهش‌های مجلس،واستفاده ازمنابع وامکانات آنها ،جهت تأمین نیازاطلاعاتی خوآگاهی از روش اطلاع یابی نمایندگان مجلس

۱-۵٫پرسش های پژوهش

۱٫نمایندگان مجلس،برای تقدیم طرح هاوبررسی لوایح وتصویب قوانین،به چه موضوعاتی،بیشتر نیاز دارند؟۲٫نمایندگان جهت کسب اطلاعات ، بیشتر به چه نوع رسانه هایی رجوع می کنند؟میزان آشنایی نمایندگان به فن آوری روزاطلاعات وتسلط به زبان های خارجی جهت جستجوی وبازیابی اطلاعات چقدراست؟۴٫نحوه دستیابی نمایندگان به اطلاعات چاپی مانندکتاب، مجله وغیرچاپی والکترونیکی ماننداینترنت، سی دی، میکروفیلم،میکروفیش،وارتباط مردم وکاربران درزمینه انواع  موضوعات (اقتصادی ،اجتماعی ،فرهنگی ،علمی، سیاسی ،نظامی)ودیگراطلاعات موردنیازبه چه ورت است؟۵٫موانع ومشکلات موجود نمایندگان جهت دستیابی راحت به اطلاعات چیست؟۶نمایندگان جهت تأمین نیازاطلاعاتی خود،چه میزان به کتابخانه هاومرکزاطلاع رسانی پژوهش های مجلس مراجعه وازمنابع وامکانات آنهااستفاده میکنند؟۷٫رفتاراطلاع یابی نمایندگان مجلس، یعنی اهداف جستجوی اطلاعات، روش ،ابزار، نوع اطلاعات موردجستجو، مشکلات جستجو وعوامل مؤثربرآن،

۱-۶٫فرضیه های پژوهش

۱٫بین میزان تحصیلات ونیازهای اطلاعاتی نمایندگان رابطه معناداری وجوددارد۲٫بین میزان تجربه نمایندگان واستفاده ازرسانه هارابطه معناداری وجوددارد.۳٫بین سن نمایندگان ومیزان استفاده ازرسانه ها رابطه معناداری وجوددارد.۴٫بین رفتار اطلاع یابی و جستجوی اطلاعات رابطه معنا داری وجود دارد .۵٫میان رفتاراطلاع‌یابی نمایندگان ومتغیرهایی مانندسابقه تدریس مدرک تحصیلی،مرتبه علمی،نوع استخدام،محل اخذمدرک وجنسیت رابطه‌ای معنا‌داروجود دارد.تعاریف مفهومی و عملیاتی

مجلس شورای اسلامی

۱-۷٫تعریف مفهومی

بر طبق اصل ۶۲ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مجلس شورای اسلامی از نمایندگان ملت که به طور مستقیم و با رأی مخفی انتخاب می‌شوند تشکیل می‌گردد. دوره نمایندگی در این مجلس چهار سال است که انتخابات هر دوره باید پیش از پایان دوره قبل بر‌گزار شود، به طوری که کشور در هیچ زمان بدون مجلس نباشد.(مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی ،۱۳۹۳)تعریف عملیاتیمجلس شورای اسلامی از نمایندگان ملت که به طور مستقیم و با رأی مخفی انتخاب می‌شوند تشکیل می‌گردد. دوره نمایندگی در این مجلس چهار سال است که انتخابات هر دوره باید پیش از پایان دوره قبل بر‌گزار شود، به طوری که کشور در هیچ زمان بدون مجلس نباشد. عده نمایندگان مجلس دویست و هفتاد نفر است و از تاریخ همه‌پرسی سال ۱۳۶۸ پس از هر ده سال، با در نظر گرفتن عوامل انسانی، سیاسی، جغرافیایی و نظایر آنها حداکثر بیست نفر نماینده می‌تواند اضافه شود.

نمایندگان مجلس شورای اسلامی

تعریف مفهومینمایندگان مجلس شورای اسلامی اعضای مجلس شورای اسلامی هستند که هر چهارسال یک بار پس از ثبت نام در انتخابات و تایید صلاحیت توسط شورای نگهبان با رای اکثریت مردم از حوزه انتخابیه خود به مجلس راه می‌یابند.(ناصری،۱۳۹۳)تعریف عملیاتیدر دوره نهم مجلس شورای اسلامی تعداد نمایندگان مجلس ۲۹۰ نفر است

رفتار اطلاع یابی

تعریف مفهومیبه الگوهای پیچیده رفتار و فعل و انفعال‌های متقابل انسان هنگام جست‌وجوی هر نوع اطلاعات، رفتار اطلاع‌یابی اطلاق می‌شود. این اصطلاح به‌شیوه‌های گوناگون برای اشاره به هر بستری به‌کار می‌رود که در آن، اطلاعات جست‌وجو می‌گردد و تمام شکل‌های اطلاع‌یابی را دربر می‌گیرد.( دایره المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی،۱۳۸۱)تعریف عملیاتیدراین پژوهش منظورازرفتار اطلاعاتی نمایندگان مجلس است وبستگی به میزان ونوع اطلاعات مورد نیاز آنها نسبت به کاربران و مراجعه کنندگان آنهادارد و رفتار اطلاعاتی منوط بر اطلاعات لازم نمایندگان و شیوه دستیابی و آگاهی آنها به انواع اطلاعات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، علمی، سیاسی، نظامی و دیگر اطلاعات مورد نیاز در زمینه ارتباط با مراکزاطلاع رسانی واستفاده کنندگان است.

نیازاطلاعاتی                                                                                                

 تعریف مفهومینیاز اطلاعاتی تصور فردی از اطلاعات است که او نیاز دارد تا جنبه های مبهم از یک موقعیت را روشن کند.(داورپناه ،۱۳۸۶)تعریف عملیاتیدر این پژوهش منظور از نیاز اطلاعاتی نوع منابع مورد نیازواطلاعاتی است که افراد بر ای انجام کار وامور محوله به آن نیاز دارند و با مراجعه به منابع اطلاعاتی از طریق مجراهای رسمی یا غیررسمی اطلاعات و با ارائۀ خدمات اطلاعاتی برآورده خواهد شد.

تعریف مفهومی مجرای رسمی دریافت اطلاعات:

مجرای رسمی دریافت اطلاعات محمل هایی راگویند که ماحصل پژوهش و تولیدات علمی بوده و با هدف ارتقای سطح دانش تخصصی افرادوگروه ها به شکل چاپی و الکترونیکی انتشار می یابند. براین اساس کتاب ها،مجلات،چکیده نامه ها،نمایه نامه ها،پایان نامه ها،پایگاه های اطلاعاتی،(اعم ازمتن کامل یا کتابشناختی)و منابع دیداری شنیداری،همگی در این دسته جای می گیرند.(مختارپور،۱۳۸۷)تعریف عملیاتی اطلاعات مکتوب و غیر مکتوب مثل کتاب، مجله، فیلم، لوح فشرده (سی دی).الف: انتشارات الکترونیک ( کتابهای متنی ، کتابهای تصویر ساکن و متحرک و کتابهای گویا و… )ب: مواد شفاف ( میکرو فرم ها ، اسلاید و …)ج: عکس ها ، پوسترها و نقشه ها .

تعریف مفهومی مجرای غیررسمی دریافت اطلاعات

به منابع شفاهی یا منابع شخصی تعبیر شده است. در این شکل از منابع،کاربران،اطلاعات مورد نیاز خود را به شیوه شفاهی و عمدتاً در تعامل با دیگر افراد به دست می آورند. ارتباط با دوستان یا خویشاوندان،گروه همکاران،شرکت در همایش های تخصصی،در زمره این موارد هستند. (مختارپور،۱۳۸۷)تعریف عملیاتیمجرای غیررسمی دریافت اطلاعات یا منابع شفاهی: همکاران، شرکت درکنفرانس وحضور درهمایش.

۱-۸٫متغیر های پژوهش

متغیر های این پژوهش عبارتند از:متغیر مستقل : نیاز اطلاعاتیمتغیروابسته: رفتار اطلاع یابی

۱-۹٫محدودیت های پژوهش

بدیهی است که رفع محدودیت های هر پژوهش زیربنای پژوهش های بعدی قرارمی گیردو این امر موجب شکوفائی علم می گردد. پژوهش حاضر از این محدودیت ها مستثنی نیست. از جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد.- مشکلات ناشی از کمبود منابع تحقیقاتی و مطالعه نمایندگان مجلس-عدم همکاری و بی اطلاعاتی معاونین و مدیران و طراحان و نمایندگان مجلس شورای اسلامی در انجام این پروژه-عدم همکاری نسبت به آمار نمایندگان مجلس  و تأئید و توزیع پرسشنامه تهیه شده-عدم دسترسی به بخش هایی از سامانه مجلس شورای اسلامی-پیگیری و سفارشات دوستانه باعث برطرف شدن این محدودیت شد.